Dat kunnen ook vrijwilligers zijn!
Integriteitsschending & Misstand
Elke organisatie is een plek waar je ervan uit mag gaan dat er integer wordt gehandeld. Helaas is dat niet altijd het geval. Voorbeelden van integriteitsschendingen zijn:
- Fraude
- Corruptie
- Gevaarlijke omstandigheden
- Machtsmisbruik, belangenverstrengeling
Zodra zo’n integriteitsschending schadelijke of nadelige gevolgen heeft voor de veiligheid en/of de samenleving, spreken we van een misstand. Bijvoorbeeld met grote gevolgen voor de volksgezondheid, veiligheid, milieu en/of financiële situatie van een grote groep mensen
Het gaat om situaties bij het (vrijwilligers)werk, die het niveau van één of enkele gevallen overstijgen, bijvoorbeeld vanwege de ernst van de situatie, de omvang of het structurele karakter ervan.
LET OP: het gaat hierbij niet over ongewenst of grensoverschrijdend gedrag, zoals pesten, intimidatie, fysiek ongewenst gedrag. Daarvoor adviseren we geen meldregeling, maar een gedragscode.
Klokkenluiders: ook vrijwilligers
Een klokkenluider is iemand die een misstand met betrekking tot integriteit signaleert en naar buiten brengt, van een misstand dat nog niet bekend was bij het grote publiek.
Een vrijwilliger kan, evenals een betaalde medewerker, een klokkenluider zijn. De vrijwilliger geniet dezelfde bescherming als een werknemer bij zowel het doen van een melding als tegen nadelige gevolgen.
Bescherming voor klokkenluiders
Klokkenluiders ondervonden voorheen nadelige gevolgen van hun openbaarmaking, daarom is er sinds 2016 de Wet Bescherming Klokkenluiders. Deze wet beschermt klokkenluiders tegen represailles en vergelding voor het melden van misstanden en geldt ook voor vrijwilligers die klokkenluider zijn. Zie ook www.huisvoorklokkenluiders.nl.
Melden: kan zowel intern als extern
Een melder kan zowel intern (bij de eigen organisatie) als extern melden. Bij intern melden geef je je organisatie de gelegenheid om te reageren op de melding. Het is echter niet verplicht, je kunt ook direct extern melden, onder andere bij het Huis voor Klokkenluiders. Hieronder gaan we eerst in op ‘intern melden’, vervolgens op ‘extern melden’ en het Huis voor Klokkenluiders.
Interne Meldregeling Integriteit
Organisaties met meer dan 50 werknemers zijn verplicht om een interne meldregeling te hebben (*). Organisaties met minder dan 50 werknemers kunnen een interne meldregeling opstellen. Ook kleinere organisaties hebben er baat bij als iedereen op een veilige manier zijn zorgen kan uiten over de gang van zaken binnen de organisatie. ‘Werknemer’ is hierbij een ruim begrip: hiertoe kunnen ook uitzendkrachten, stagiairs, zzp-ers én vrijwilligers vallen. Met de OR (verplicht bij meer dan 50 werknemers) spreek je af wie je tot ‘werknemer’ rekent. De OR heeft instemmingsrecht ten aanzien van het invoeren van een Interne Meldregeling. Als er geen OR is, dient de helft van de medewerkers akkoord te gaan met de meldregeling.
(*) Het lijkt er op dat bovenstaande verplichting niet geldt voor organisaties zonder/met enkele beroepskrachten en meer dan 50 vrijwilligers. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Huis voor Klokkenluiders geven aan, geen duidelijke afbakening te hanteren in het verschil tussen werknemer en vrijwilliger. Althans, specifiek voor de verplichting van de meldregeling. Zij adviseren om zo ruim mogelijk te interpreteren. Als Vereniging NOV stimuleren wij een goed werkklimaat en een veilige organisatie voor vrijwilligers. Daarom raden wij, ondanks de regeldruk, aan om een meldregeling op te stellen. Een voorbeeld is verderop in de tekst te vinden.
In een meldregeling staan de stappen beschreven die werknemers en vrijwilligers helpt om een melding te doen. In een meldregeling staat in ieder geval:
- een omschrijving wanneer er sprake is van een vermoeden van een misstand;
- op welke wijze een melding kan worden gedaan;
- bij wie te melden? Dit kan zijn:
- een leidinggevende of hogere leidinggevende,
- een specifiek meldpunt (voorkom dubbele petten, dus bijvoorbeeld geen OR-lid), dit kan zowel een intern als extern meldpunt zijn
- een vertrouwenspersoon, als je organisatie hier toegang toe heeft.
Een vertrouwenspersoon (hier wordt geen vrijwillige vertrouwenscontactpersoon bedoeld) onderzoekt de melding niet, denkt mee en kan de melding doorgeven, als de melder dat wenst. Hiermee wordt de naam van de melder niet bekend binnen de organisatie.
- de mogelijkheid dat de werknemer een adviseur in vertrouwen kan raadplegen, bijvoorbeeld:
- een vertrouwenspersoon, als je organisatie hier toegang toe heeft.
Sommige vertrouwenspersonen zijn er voor ongewenst (grensoverschrijdend) gedrag en niet voor integriteitskwesties, check dat bij de vertrouwenspersoon.
- via Het Huis voor Klokkenluiders: psychosociale en/of juridische ondersteuning
- een advocaat,
- een jurist van een vakbond,
- een jurist van een rechtsbijstandsverzekeraar
- of een bedrijfsarts.
Kiest een melder voor een betaalde adviseur, dan hoeft de organisatie die kosten niet te vergoeden.
- dat een melder binnen zeven dagen na ontvangst van een melding een ontvangstbevestiging krijgt; en
- dat binnen een termijn van uiterlijk drie maanden de melder geïnformeerd wordt over de beoordeling en opvolging van de melding. Overigens is een organisatie niet verplicht om elke melding te onderzoeken. Ook dan is het belangrijk om de melder te informeren over de redenen hiertoe.
Zie voor het opstellen van een meldregeling: De meldregeling | Integriteit bevorderen op huisvoorklokkenluiders.nl.
Bredere integriteitsregeling
Een Meldregeling Integriteit wordt vaak ook wel een ‘klokkenluidersregeling’ genoemd. We adviseren de term Meldregeling Integriteit, omdat dat beter aangeeft waar het om gaat en ook meer uitnodigt om te melden.
Je kunt de Meldregeling Integriteit ook ‘breder toepasbaar’ maken: niet alleen voor het melden van misstanden, maar ook voor integriteitsschendingen binnen je organisatie, d.w.z. integriteitskwesties zonder maatschappelijke gevolgen (zie hierboven voor het verschil tussen integriteitsschendingen en misstanden).
VertrouwensPersoon of VertrouwensContactPersoon?
We maken een onderscheid tussen misstanden en integriteitsschendingen:
Bij misstanden verwijs je naar
- een Vertrouwenspersoon, als je organisatie hier toegang toe heeft.
In het geval van misstanden is de expertise van een Vertrouwenspersoon gewenst, die bovendien zijn/haar positie kan beschermen tegen nadelige gevolgen.
Een vrijwillige Vertrouwenscontactpersoon is niet opgeleid om te ondersteunen bij misstanden, zoals bedoeld in de Wet Bescherming Klokkenluiders.
- of een andere Adviseur als hierboven genoemd
- via het Huis van Klokkenluiders: psychosociale ondersteuning
- of een jurist, bedrijfsarts, et cetera.
Bij integriteitsschendingen kun je zowel verwijzen naar een vrijwillige VertrouwensContactPersoon binnen je organisatie als naar een Vertrouwenspersoon.
Extern melden
Als er geen interne meldregeling is en/of het niet prettig voelt om je bij je organisatie te melden, kun je extern melden. Dat kan bij:
- een bevoegde autoriteit, zoals:
- Autoriteit Consument en Markt (ACM) bij schendingen van het consumentenrecht;
- Autoriteit persoonsgegevens (AP) bij schendingen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)
- De Nederlandsche Bank N.V. (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) bij schendingen van financieel-economische regels;
- de Nederlandse Zorgautoriteit;
- de Inspectie gezondheidszorg en jeugd;
- Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming.
- Huis voor Klokkenluiders
Al deze instanties moeten bescherming bieden aan de klokkenluider bij een melding van een vermoedelijke misstand. Als melder vraag je om onderzoek te doen naar de misstand.
Huis voor Klokkenluiders
Bij het Huis voor Klokkenluiders kun je terecht voor het melden van een misstand binnen je organisatie. Je kunt er anoniem melden als je dat wilt. Je melding kan er ook gedaan worden via een Vertrouwenspersoon (geen VertrouwensContactPersoon) of Advocaat, dan blijf je ook anoniem.
Het Huis voor Klokkenluiders kan:
- Advies geven waar je je melding kunt doen (bijvoorbeeld intern of bij een autoriteit)
- Onderzoek instellen als ze de melding zelf oppakken
- Doorverwijzen naar psychosociale en/of juridische hulp.
Introductiefilm: Welke hulp biedt het Huis voor Klokkenluiders? | Video op huisvoorklokkenluiders.nl
Checklist
- Welk risico loopt jouw organisatie als het gaat om misstanden? Zijn er maatregelen genomen om het risico hierop te verkleinen?
- Heeft je organisatie al een Meldregeling Integriteit?
- Hoe is jullie organisatiecultuur? Krijgen en voelen vrijwilligers voldoende ruimte en gelegenheid om zich uit te spreken, mee te denken, feedback te geven, kritisch te zijn? Op welke wijze wordt dit georganiseerd?
Meer informatie