Zorgwethouder Micheline Paffen: "Ouderen zijn onmisbaar in onze samenleving. Elke inwoner moet zich gehoord en gezien voelen."

Paffen ziet vaak dat ouderen zichzelf wegcijferen, omdat ze een ander niet tot last willen zijn. Om daar tegenwicht aan te bieden gebruikt ze de metafoor van een roeiboot: "Als je in een roeiboot zit, is je blik naar achteren gericht, naar wat geweest is. Ouderen hebben een rijk perspectief: zij zien wat er allemaal gebeurd is, hebben hun leven lang geleerd van hun ervaringen en kunnen anderen helpen dingen in perspectief te plaatsen."

Met dit beeld raakt ze meteen aan het belang van cultuursensitief werken, aangezien er culturele verschillen zijn in hoe oudere generaties zichzelf zien. Tanamal legt uit: "Ouderen manoeuvreren zichzelf wel eens in een marginale positie, zeker in familieverband. Maar dat zie je bij autochtone ouderen meer dan bij ouderen met een migratieachtergrond. Die houden altijd een belangrijke positie binnen de familie. Maar hun rol kan wel veranderen wanneer een oudere ziek wordt of zijn baan verliest."

Van de mensen zelf

Het ging de gemeentelijke adviseur ouderenhuisvesting Ernst Brandsen om dit soort specifieke kennis toen hij contact zocht met Samen Ouder Worden. "Ik wilde van de ouderen zelf horen wat hun wensen en behoeften zijn. Betutteling ligt altijd op de loer, daar moeten we voor waken. Het Amersfoortse programma Wonen en Zorg is overigens niet alleen van de gemeente, het is een netwerk van woningcorporaties, het zorgkantoor, zorgaanbieders, de welzijnsorganisatie en de gemeente."

De gedrevenheid van Brandsen wordt gevoed door voorbeelden uit de praktijk. Zoals toen een mantelzorger hem laatst vertelde over haar financiële problemen: "Deze mevrouw zorgde met de beste intenties voor haar moeder. Maar door een vergissing in de administratie van haar PGB moest ze duizenden euro’s terug betalen. Dat kwam wel binnen en bleef plakken. Daarom wil ik van de mensen zelf horen: Waar loop je tegenaan? Wat kunnen wij als gemeente beter doen?"

Stem geven

Vandaar ook dat hij Tanamal benaderde, omdat hij merkte dat zij ouderen met een migratieachtergrond succesvol een stem weet te geven. Brandsen wijst als voorbeeld op het boekje (pdf) dat Tanamal vanuit Samen Ouder Worden maakte. Zij licht toe: "Dat was een van de eerste concrete projecten die ik hier namens Samen Ouder Worden uitvoerde. Met een aantal partners in de stad hebben we levensverhalen opgetekend van ouderen met uiteenlopende achtergronden. Studenten media en design van ROC Midden Nederland gingen in gesprek met een dierbare oudere en lieten zich daardoor inspireren tot de illustraties in het boekje."

De gemeente wil graag samen optrekken met Samen Ouder Worden op het thema wónen voor ouderen met een migratieachtergrond. Brandsen: "Dankzij de inspanningen van Grace is de gemeentelijke klankbordgroep met inwoners gegroeid van een klein groepje witte ouderen naar een gemêleerd gezelschap met vertegenwoordigers uit onder meer de Afghaanse, Marokkaanse en Egyptische gemeenschap."

Gemeenschappelijke logeerkamer

"Een van de dingen die zij noemden was bijvoorbeeld dat de seniorenappartementen vaak maar één slaapkamer hebben", vertelt Tanamal. "Als een mantelzorger niet in de buurt woont, bijvoorbeeld een dochter aan de andere kant van het land, dan moet die altijd op de bank in de woonkamer slapen. Dat is voor een nachtje niet erg natuurlijk, maar het is wel een probleem als het meerdere nachten per week is. Dit maakt dat veel ouderen niet uit hun te grote woning weg willen."

Wethouder Paffen vult aan: "Daarom hebben we nu aan de corporaties voorgesteld om gemeenschappelijke logeerkamers te ontwikkelen in seniorencomplexen. Dat scheelt in de vierkante meters, want die zijn natuurlijk beperkt." Een ander heikel punt is dat de woonsituatie bepaalt hoe hoog de AOW is. "Dat weerhoudt ouderen er soms van om samen te gaan wonen. Als gemeente kunnen we die regel niet aanpassen, maar we willen wel graag samen met de ouderen out-of-the box zoeken naar oplossingen. Kunnen we het met een extra huisnummer en een tweede voordeur oplossen, of misschien zelfs door enkel een tweede brievenbus te monteren?"

Inbreng teruglezen

Tanamal en de ouderen waarderen het enorm dat de inbreng van de ouderen terug te lezen is in het Uitvoeringsprogramma wonen en zorg voor kwetsbare ouderen van de gemeente Amersfoort. De gemeente en Samen Ouder Worden vinden elkaar ook in hun strijdlust op het thema laaggeletterdheid bij ouderen met een migratieachtergrond en in het verlengde daarvan het niet-gebruik van financiële ondersteuningsregelingen.

"Terwijl het in deze groep juist vaak voorkomt dat mensen een onvolledige AOW hebben", zegt Tanamal, "omdat ze bijvoorbeeld pas rond hun dertigste hier zijn komen wonen. Daar kunnen ze aanvulling op krijgen, maar ze kennen digitaal de weg onvoldoende. En ze durven het vaak ook niet aan te vragen, uit angst dat ze het later weer terug moeten betalen vanwege een fout vinkje. Het wantrouwen is groot sinds de toeslagenaffaire."

Paffen haakt daarop aan: "Die angst en dat wantrouwen proberen we weg te nemen. Als gemeente werken we vanuit vertrouwen en gaan we uit van de goede intenties van mensen. Om het bereik van de regelingen te vergroten, hebben we naast de informatie op de website ook fysieke flyers laten maken, in verschillende talen. En er zijn ondersteuners met een migratieachtergrond in de bibliotheek"’ Ze denkt hardop verder: "Maar nu we het er zo over hebben: er wonen in Amersfoort mensen met 134 verschillende nationaliteiten, die kunnen we nooit allemaal bedienen. Misschien moeten we de flyers ook in het Engels laten maken."

Sociaal Vitaal in Kleur

Een ander thema waarop inclusief Amersfoort elke inwoner volwaardig mee wil laten doen, is dat van de gezondheid. Het project Sociaal Vitaal in Kleur is daarbij een goed voorbeeld van het resultaat van de samenwerking tussen gemeente en Samen Ouder Worden. Tanamal: "Met dit programma stimuleren we bewegen en gezonde gewoonten bij oudere migranten. Dat doen we met een leefstijlprogramma waarin ouderen een jaar lang gericht werken aan de fysieke gezondheid "

Er doen inmiddels tientallen mensen mee aan het jaartraject. Een weerbaarheidstraining is ook onderdeel van Sociaal Vitaal in Kleur, net als het geven van gezondheidsvoorlichting. Alles vanuit preventie overwegingen. "Ik heb bijvoorbeeld een speciale Schijf van vijf laten maken met input van de ouderen", vertelt Tanamal, "met producten die voor hen bekend zijn."

Cultuursensitief

Paffen wijst tot slot nog op een ander resultaat van de samenwerking tussen gemeenten en Samen Ouder Worden: "Met dank aan Samen Ouder Worden hebben de participatiemakelaars van de welzijnsinstelling een cultuursensitieve communicatietraining kunnen volgen. Over hoe je het beste het gesprek aan kunt gaan met ouderen met een migratieachtergrond. En met hun familie, want die zijn er meestal zeer nauw bij betrokken."

Een van de dingen die een deelnemer teruggaf, was dat ze voorheen moeite had met de dominante rol van mannen tijdens gesprekken, vertelt Tanamal. "Maar door de training ziet ze nu dat vrouwen dit vaak gewoon prima vinden omdat, zoals ze zelf aangeven, ze het zien als een teken dat hun man goed voor hen wil zorgen. Een andere participatiemakelaar vertelde dat ze na het volgen van de cursus bij gesprekken met een echtpaar bewust op een strategische plek gaat zitten zodat ze niet steeds dezelfde persoon aankijkt en makkelijker met allebei oogcontact kan maken."

-----------------

Van het hele programma Samen Ouder Worden is ook een e-book verschenen waarin alle verhalen, tools, methodieken en inzichten zijn samengevat. Dit e-book "Nooit te oud om te beginnen" is hier te downloaden.

De afbeelding bij dit artikel komt uit het boekje "Samen Ouder Worden" waarin studenten in gesprek gingen met ouderen in hun omgeving en daar tevens via kunst vorm aan gaven.