Werksessie tijdens conferentie Een nieuwe generatie ouderen langer thuis

Ouder worden gaat soms gepaard met het gevoel van verlies van waarde voor de samenleving, het gevoel er niet meer toe te doen als mens. Betekenisvol contact kan mensen helpen om andere en nieuwe kanten van zichzelf te ontdekken en ontwikkelen. Vrijwilligersinitiatieven bieden bij uitstek de ruimte om zulk contact te laten ontstaan. In de werksessie ‘Wie ben ik als ik niet langer ben wie ik was?’, geleid door Petra van Loon en Willem-Jan de Gast, werkte de werkvorm Samenspel van Tijd voor Actie als een katalysator.

Draagkracht

‘Iedereen wil gezien, gehoord erkend worden’, stelt Van Loon aan het begin van de sessie, ‘dat verandert niet als je 60, 80 of 92 bent. Bij Samen Ouder Worden kijken we niet naar ziekte maar naar draagkracht, want iedereen heeft draagkracht. Ook in situaties van mentale en fysieke kwetsbaarheden. Als je mensen op de juiste manier uitnodigt, dan blijkt dat ze erg graag bijdragen, ertoe doen. En dat kunnen ze ook.’

Medicijn tegen eenzaamheid

Ertoe doen en meedoen blijkt een probaat medicijn tegen eenzaamheid, zegt Van Loon. ‘Maar dat is iets anders dan activiteiten organiseren voor ouderen.’ De Gast vult aan: ‘De basisvraag waar we de afgelopen jaren vanuit Samen Ouder Worden in 45 lokale praktijken een antwoord op zochten was: hoe krijgen we de stem van ouderen te horen en wat betekent dat voor vrijwillige inzet?’

Fluïde rollen

Een belangrijk inzicht dat is opgedaan heeft te maken met de beeldvorming rond ouderen, en de vermeende tegenstelling tussen hulpvragers en hulpverleners. De Gast: ‘Die blijkt helemaal niet zo scherp te bestaan. Iemand kan tegelijkertijd hulpbehoevend, rouwend én vrijwilliger zijn. Mensen wisselen bovendien steeds van positie. Degene die vandaag een probleem wil delen, is over twee weken misschien wel degene die een luisterend oor biedt. Door de tijd heen blijken de rollen fluïde te zijn.’ Een van de deelnemers aan de werksessie heeft een voorbeeld dat dit krachtig illustreert. Ze vertelt over een oudere patiënt in het ziekenhuis, met naast het bed een verpleegkundige in tranen. ‘Die had liefdesverdriet en de patiënt had troostende woorden gesproken.’

Luchtig en persoonlijk

Dit voorbeeld duikt halverwege de werksessie op. De deelnemers zijn dan al aan het werk gezet met Samenspel. Deze werkvorm is even simpel als krachtig: het bestaat uit een set kaarten met open vragen. In groepjes van drie of vier beantwoorden de deelnemers vragen als ‘wat is je lievelingseten’ en ‘waar ben je blij mee in je leven?’ Die variatie tussen luchtig en persoonlijk zit we bewust in, weet Van Loon. ‘De een heeft meer behoefte aan heel persoonlijk worden, de ander minder. De ruimte die iedereen voor zichzelf nodig heeft, dat is belangrijk.’

Geanimeerd

Er ontstaan al snel geanimeerde gesprekken in de zaal en als de tijd verstreken is, kost het de sessieleiders moeite om de aandacht weer centraal gericht te krijgen. ‘Zo eenvoudig blijkt het dus om in gesprek te raken’, concludeert De Gast. ‘Kennelijk vindt iedereen het leuk. Maar dat is niet in elke setting even makkelijk. Je ziet dat zo’n werkvorm als met deze kaarten echt kan helpen.’

Gemeenschappelijks

De deelnemers beamen dat. Een van hen is onder de indruk van hoe snel er wederzijds vertrouwen ontstaat: ‘We hadden het over het lievelingseten dat onze moeder vroeger voor ons kookte. Je voelt iets gemeenschappelijks en binnen twee minuten waren we diep in gesprek.’ Iemand anders benoemt dat de vragen zo geformuleerd zijn dat je zelf kunt bepalen in hoeverre je het achterste van je tong laat zien. Zoals de vraag over vriendschap. ‘Je hoeft niet alles te vertellen, en toch een heel mooi gesprek hebben.’

Betekenis

Daarop nodigt De Gast de deelnemers uit om mee te denken over de vraag hoe in dit soort gesprekken en ontmoetingen betekenis ontstaat. Volgens een van de deelnemers heeft de context ermee te maken. Juist als je iemand nooit meer terugziet, kunnen er bijzondere gesprekken ontstaan, zoals bij het uitwisselen van ervaringen, met wildvreemden op vakantie. Een van de deelnemers herkent dit ten zeerste: ‘Ik stond in een museum een keer bij een schilderij te kijken, naast iemand anders. “Wat zie jij hier nou in?” vroeg ik. Dat leverde een gesprek op dat ik nooit meer zal vergeten.’

Zonder moreel appel

Van Loon brengt in dat dit ook bij vrijwilligersinitiatieven gebeurt: ‘Bij mensen die je niet zo heel goed kent, is het soms makkelijker om je sores te delen of om hulp te vragen, omdat je op je naasten geen beroep wilt doen. Je ontmoet elkaar, hebt een goed gesprek, zonder moreel appel op elkaar.’ Dat blijkt ook uit onderzoek dat Laurine Blonk van de Universiteit voor Humanistiek deed, in samenwerking met Samen Ouder Worden, voegt Van Loon er nog aan toe: ‘Daarin vertelden ouderen met wie Blonk meerdere jaren optrok dat hun naasten de nadruk vaak legden op hoe ze hen vroeger kenden, op wie ze vroeger waren.’

Wederkerigheid

Dat raakt aan de kern van deze werksessie, waarin het ook gaat over de vraag hoe vrijwilligerswerk mensen kan helpen om andere en nieuwe kanten van zichzelf te ontdekken en ontwikkelen. Dan gaat het ook al snel over wederkerigheid, zoals blijkt uit wat een van deelnemers vertelt: ‘Ik wandel met een man van 94 die licht dementerend is. Hij zei dat hij niet begreep waarom ik met hem wilde wandelen, hij voelde zich ongelijkwaardig. Maar voor mij is het juist een uitkomst, omdat mijn vrouw fysiek niet meer in staat is om met mij te wandelen.’

De juiste framing

Het vinden van de wederkerigheid gaat niet altijd vanzelf, erkent De Gast. Maar op basis van de vele gesprekken met ouderen die vanuit Samen Ouder Worden werden gevoerd heeft hij wel een tip: ‘We hebben ouderen gevraagd of zij nog vrijwilligerswerk willen doen. Dat wil slechts een kleine minderheid. Maar vraag je of ze iets willen doen voor een ander, dan willen ze dat direct. Het is dus erg belangrijk hoe je het framet. Voorkom dat mensen de associatie krijgen met iets dat elke week moet en langdurig is.’ Wat daarbij helpt is vrijwillige inzet op zo’n manier te organiseren dat het niet puur gericht is op het ‘nut’ voor de hulpvrager, maar vooral ruimte creëert voor betekenisvol contact.

Lees verder over betekenisvol contact bij vrijwillige inzet: Wie ben ik als ik niet langer ben wie ik was?

Tekst: Tea Keijl
Foto: Ruud van der Graaf