De tekst van dit interview komt uit ECHT, magazine Nationale Vrijwilligersprijzen. Dit magazine kun je hier downloaden.

In boeken als ‘Dit kan niet waar zijn’, ‘Het Zijn net Mensen’ en recent ‘ Zeven Vinkjes’ kraakt hij met zijn antropologische, heldere blik op de samenleving vaak ontoegankelijke of onbewuste maatschappelijke patronen. We zijn daarom superbenieuwd hoe Luyendijk kijkt naar vrijwilligerswerk.

Wij zijn ontzettend trots dat jij de prijzen hebt uitgereikt 14 juni - wat is jouw link met vrijwilligerswerk?

Ik geloof dat vrijwilligerswerk een essentieel onderdeel is van een samenleving, een soort bindweefsel tussen mensen. De overheid kan niet alles, maar de overheid moet ook niet alles willen kunnen. Want bij de overheid horen, om goede redenen, allerlei regels en protocollen. Juist bij vrijwilligerswerk is er meer vrijheid en lucht. Ik denk ook dat iemand die wordt geholpen door een vrijwilliger, deze hulp nog meer waardeert, omdat je weet dat het niet gebeurde als werk maar uit bevlogenheid.

In feite ben je nu vrijwilliger voor de NOV/Vrijwilligersprijzen als uitreiker van de prijzen. Welke bevlogenheid bij jou ligt hieraan ten grondslag?

Ik heb een heel sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel, iets dat niet altijd handig is in het dagelijks leven. Ik denk dat vrijwilligerswerk bijdraagt aan een samenleving waarin alle noden worden gezien.

En vind je er iets van? Hoe kijk je bijvoorbeeld naar het fenomeen vrijwilligerswerk met de- door jou als naïef bestempelde- gedachte ‘de meeste mensen deugen?’

Ik denk niet dat ‘de’ mens een vaststaande natuur heeft, die dan goed of slecht is. Ik denk dat we in zeer hoge mate, en veel meer dan we als individualisten zouden willen toegeven, worden gevormd door onze omgeving, bewust en vooral ook onbewust. Krijg je het voorbeeld dat de meeste mensen zich fatsoenlijk gedragen, dan doe jij dat ook eerder. Maar dat is conformisme, niet omdat je ‘deugt’. Maar hoe je het ook bedoelt, je gedraagt je fatsoenlijk, wat weer andere mensen inspireert of intimideert tot ook weer goed gedrag. Enzoverder. Vrijwilligerswerk is het goede voorbeeld.

Ja, het is het goede voorbeeld. Maar is vooral lovend zijn over vrijwilligerswerk misschien hetzelfde als zeggen dat de meeste mensen deugen?

 Als je ziet hoeveel mensen vrijwilligerswerk doen, dan kun je vaststellen dat zij proberen het goede te doen. Maar daarvoor zijn ook structuren nodig, want vrijwilligerswerk zonder goede organisatie kan vastlopen, of erger. Het gaat erom de constructieve energie van mensen te kanaliseren, denk ik.

Niet ‘de’ mens heeft een vaststaande natuur van goed of slecht, maar we worden gevormd door onze omgeving, bewust en vooral ook onbewust. Vrijwilligerswerk is het goede voorbeeld, het kanaliseren van constructieve energie. 

De titel van de documentaire die we de 14e lieten zien en van het magazine is ‘echt’. Wanneer is iets ‘echt’ voor jou?

Als je niks weglaat waarvan je weet dat het belangrijk is voor het begrip van het geheel. Je kunt natuurlijk nooit alles laten zien in een documentaire of een boek. Maar je kunt wel ervoor zorgen dat je niks achterhoudt waarvan mensen zouden zeggen als ze er toch achter kwamen: ja, ho eens even. Daarom is TV nooit echt, omdat er teveel achter de schermen verborgen blijft. De camera’s bijvoorbeeld. Waarom zie je die nooit? 

Wat is jouw verhaal? Jouw eigen verhaal tussen de regels en de boeken door? Bv nav de publicatie van je boek de zeven vinkjes?

Mijn verhaal is dat ik geloof dat veel mensen in Nederland het zichzelf best wat moeilijker mogen maken. In dit geval betekent dit dat je eerlijk kijkt naar hoe je nest en je lichaam je hebben geholpen in het leven, en wat je vervolgens kan doen om mensen met een ander lichaam en/ of nest dezelfde kansen op ontplooiing te geven. Het probleem is wat Gloria Wekker ‘onschuld’ noemt: veel mensen zijn zich van geen kwaad bewust, maar richten hun wereld en leven ook zo in dat ze nooit met dat kwaad worden geconfronteerd. Mijn verhaal is dat ik mensen op een compassievolle manier uit die onschuld over hun bevoorrechtheid probeer te leiden. Ik doe dat door middel van zelfkritiek, vanuit het idee: verbeter je begrip van de wereld, begin bij jezelf. 

Op de foto boven dit artikel: Joris Luyendijk reikt de Nationale Vrijwilligersprijzen uit.