Onze samenleving staat voor grote uitdagingen. De overheid, de markt en de samenleving hebben allemaal een rol in het aanpakken van de uitdagingen in het bieden van zorg, ongelijkheid, armoede, arbeidstekorten en migratie. Er zijn twee belangrijke ontwikkelingen die nu plaatsvinden. Aan de ene kant neemt de vraag naar vrijwilligerswerk steeds meer toe, terwijl het aantal mensen dat zich vrijwillig inzet juist afneemt.

Van zorg tot cultuur, vrijwilligers steeds belangrijker

In de zorg is er sprake van een sterk groeiende vraag naar zorg en een tekort aan betaald personeel, ook wel de zorgkloof genoemd. In de cultuursector is het aantal betaalde krachten in bibliotheken met 25% gedaald als gevolg van bezuinigingen, waardoor het aantal vrijwilligers sterk is toegenomen van 7.000 in 2010 tot bijna 22.000 in 2019. Een vergelijkbare trend is zichtbaar bij musea. In andere sectoren, zoals natuurbeheer, ligt de verantwoordelijkheid voor onderhoud steeds meer bij vrijwilligers, onder toezicht van betaalde coördinatoren. De betrokkenheid van ouders bij het onderwijs is al lange tijd hoog, maar staat onder druk door een toegenomen concurrentie in tijdsbesteding bij ouders. In dunner bevolkte gebieden van Nederland wordt er steeds meer bezuinigd op het openbaar vervoer, met het verdwijnen van buslijnen als gevolg. Bewoners nemen collectief de verantwoordelijkheid op zich met vrijwillige buurtbussen. Vrijwilligersorganisaties zijn van oudsher actief op gebieden zoals opvang, ondersteuning, ontmoeting, informeel leren, ontwikkeling, hulp en maatjesprojecten, maar de maatschappelijke vraag en behoefte zijn groter dan ooit.

Bedreigingen én kansen

Maatschappelijke ontwikkelingen, zoals een grotere arbeidsparticipatie van met name vrouwen, een verhoogde pensioenleeftijd, toenemende werkdruk en de vraag naar mantelzorg, hebben invloed op de manier waarop vrije tijd wordt besteed. Tegelijkertijd neemt het aantal vitale senioren toe. Zij kunnen in hun derde levensfase juist tijd hebben en voldoening vinden in het bijdragen aan de samenleving. Opleidingsinstituten zoeken stageplekken voor hun studenten, waar ze ook praktijkervaring kunnen opdoen bij vrijwilligersorganisaties. Er zijn dus zeker kansen en mogelijkheden.

Onmisbare vrijwilligers

Vrijwilligers leveren dus een belangrijke bijdrage aan het verbeteren van de kwaliteit van leven en samenleven. Het is duidelijk dat de overheid maatschappelijk benodigde veranderingen niet alleen kan bewerkstelligen. We moeten ook ons eigen gedrag en de samenleving als geheel veranderen. Onderdeel daarvan is het je inzetten voor anderen en de samenleving door vrijwilligerswerk. Het exacte participatiecijfer na Covid-19 kennen we nog niet, maar het is wel duidelijk dat er meer mensen nodig zijn. Dit is een collectieve uitdaging.

Samenwerking voor meer betrokkenheid

Met dit programma willen we samenwerken met verschillende partijen om deze betrokkenheid te stimuleren. We willen in ons netwerk van organisaties en initiatieven bekijken hoe we meer mensen kunnen uitnodigen en motiveren. Ook de inzet van gemeenten en de landelijke overheid is belangrijk, evenals verbinding met het bedrijfsleven, programma's zoals MDT, vermindering van regelgeving en andere initiatieven van NOV, leden en partners. We willen de visie op en praktijk van het benutten van vrijwillige energie versterken en andere netwerken en programma's hierbij betrekken.

Toekomst- en veranderingsgericht

Meer inzet voor anderen betekent niet dat we terug moeten naar een verzuilde samenleving, zoals in de vorige eeuw. Individualiteit is belangrijk en kan samengaan met solidariteit en eigen keuzes, maar het is wel onze opgave om er meer voor elkaar te zijn en tijd vrij te maken. Dit "er zijn" voor anderen geeft ook betekenis aan onszelf. De grote hoeveelheid vrijwillige energie die we met elkaar genereren, vormt een sterke basis om op voort te bouwen. Vrijwilligersorganisaties hebben ook een taak. Mensen verbinden zich op verschillende manieren, zowel op lange termijn als flexibel en tijdelijk. Het is belangrijk dat organisaties kijken naar individuele behoeften en doelen en maatwerk leveren. Het begrijpen en organiseren van de diversiteit in verbinding tussen mensen en organisaties is een uitdaging.

Aanpakken

Dit programma pakt deze uitdagingen aan, waarbij verbinding met de landelijke en lokale overheid nodig is. We hebben ook de media nodig om aandacht te vragen en bekendheid te geven aan deze kwesties. Alle partijen die kunnen bijdragen zijn welkom, zoals het programma Good Busy dat verbinding legt tussen het bedrijfsleven en vrijwilligerswerk van medewerkers.