Met deze kennispagina willen we gemeenten en organisaties die met nieuwkomers werken wegwijs maken door middel van tips om zelf mee aan de slag te gaan. Ook vertellen we over het project #Meedoen dat door ons gecoördineerd wordt. De Wet inburgering bestaat sinds 1998 en sindsdien zijn er stelselwijzigingen en tussentijdse wijzigingen geweest. In 2021 is de huidige Wet inburgering van kracht geworden en daarin staat ‘snel en volwaardig meedoen in de Nederlandse maatschappij' centraal. Met nieuwkomers bedoelen we trouwens mensen die uit hun land zijn gevlucht vanwege oorlog of vanwege economische, politieke of sociaal-maatschappelijke redenen. Voor nog meer verdieping raden we de opname van dit webinar aan: ‘Vrijwilligerswerk met en door nieuwkomers’.

Gemotiveerde vrijwilligers

Net als elke andere vrijwilliger, heeft elke nieuwkomer eigen redenen om zich vrijwillig in te gaan zetten. De taal oefenen, nieuwe mensen leren kennen en een fijne besteding van de dag hebben, zijn redenen. Maar ook kennismaken met de Nederlandse cultuur, voorbereiden op een betaalde baan en anderen graag willen helpen, horen we terug. Het zijn vaak zeer gemotiveerde vrijwilligers die dankbaar zijn dat ze een plek hebben waar ze zich prettig en nuttig kunnen voelen. Het is goed ermee rekening te houden dat ze de taal niet of weinig spreken. Juist daarom is vrijwilligerswerk belangrijk voor ze; nieuwkomers kunnen de taal oefenen. In de praktijk horen en praten zorgt ervoor dat ze het Nederlands veel sneller onder de knie hebben.

Tips voor vrijwilligerscentrales

Een veelheid aan activiteiten met steeds wisselende aanspreekpunten en aanmeldmomenten kan verwarrend zijn voor nieuwkomers. De oplossing: het aanbieden van de vrijwilligersjobs op een vast moment in de week, op een vaste locatie waar een vaste coördinator informatie kan geven en bewoners aan activiteiten en vrijwilligerswerk kan koppelen. De mensen weten dan waar, wanneer en bij wie ze terecht kunnen als ze iets willen ondernemen, en medewerkers weten waar ze bewoners naar door kunnen verwijzen. Bij #Meedoen, wordt er gewerkt met een centrale plek, namelijk de #Meedoenbalie. #Meedoen is een samenwerking tussen NOV, COA en vrijwilligerscentrales door het land.  Azc-bewoners kunnen zelf naar deze plek gaan, ernaar doorverwezen worden, of proactief geworven worden door het team van #Meedoen. Juist deze actieve manier van werven, en het overal ter sprake brengen van participatie door meerdere mensen binnen of buiten het azc is één van de succesfactoren van de methodiek.
Om goede matches te maken, zijn maatschappelijke organisaties nodig die werken met asielzoekers en statushouders. Motiveer maatschappelijke organisaties in het werkgebied om hiervoor open te staan en vacatures in makkelijk leesbare teksten aan te bieden. Het kan zijn dat organisaties nog wat schromen om aan de slag te gaan met nieuwkomers. Positieve ervaringen en mooie verhalen helpen om inzicht te krijgen in de meerwaarde ervan.

Maak als bemiddelaar duidelijke afspraken met de ontvangende organisatie over de inhoud van de activiteit, de begeleiding van de nieuwkomers en de verwachtingen. In de Aan de Slag-Atlas (pdf) en het Aan de Slag-handboek (pdf) staan tips over de samenwerking met ontvangende organisaties. Eerder heeft M.O.S., de vrijwilligerscentrale van Smallingerland, een magazine (pdf) gemaakt met als doel lokaal meer organisaties te betrekken bij #Meedoen en vrijwilligerswerk aan te bieden aan nieuwkomers. Het helpt als organisaties in het werkgebied kennis kunnen maken met nieuwkomers via een dergelijk blad of een website.

Tips voor maatschappelijke organisaties

Werken met nieuwkomers kan veel opleveren. Niet alleen heb je gemotiveerde vrijwilligers in huis, ook draag je op deze manier actief bij aan diversiteit en inclusie binnen de organisatie. Zeker met een toenemend tekort aan vrijwilligers, zou een nieuwe doelgroep welkom moeten zijn. Natuurlijk zijn er wel zaken waar je rekening mee moet houden.

Taal

Het meest voor de hand liggend is de taal.  Zorg ervoor dat je vacatureteksten opstelt in A2 of B1. Of, ook handig in meerdere talen van herkomstlanden of in het Engels. Bepaal per functie of taak welk taalniveau gevraagd kan worden en of het überhaupt nodig is er een eis aan te koppelen. Check bij de vrijwilliger zelf wat ze zelf graag willen met betrekking tot de taal: willen ze graag dat je altijd Nederlands met ze spreekt of is afwisseling met Engels ook handig? Bedenk dat veel mensen het spannend vinden om ergens te komen waar ze de taal niet spreken. Nieuwkomers vinden het fijn als ze de ruimte krijgen om te leren en voelen dat het mag.

Bereikbaarheid

Sommige nieuwkomers, bijvoorbeeld in azc’s wonen nogal afgelegen, kilometers verwijderd van voorzieningen en werkplekken. En, niet iedereen kan fietsen of heeft een fiets. Beperkte mobiliteit is dus een factor om rekening mee te houden. Er zijn een paar manieren om dit te doen: zoek samen uit hoe iemand per openbaar vervoer naar de organisatie kan komen. Of kijk of een van de andere vaste vrijwilligers misschien kan helpen door de nieuwkomer op te halen. Het is altijd spannend om in een nieuw land er in je eentje op uit te gaan, dus aandacht hebben voor een goed begin is prettig.

Andere culturen en gewoontes

Veel nieuwkomers zijn afkomstig uit landen met een andere cultuur. Net als werken met jongeren, kan het even aftasten en wennen zijn voor beide partijen. Voor nieuwkomers is vrijwilligerswerk een mooie kennismaking met de Nederlandse cultuur, waarin er vaak bijvoorbeeld waarde gehecht wordt aan op tijd komen. Geef mensen ook de tijd om echt te wennen. Nieuwe gewoonten leer je niet in een week aan. Het is ook goed om andere vrijwilligers te betrekken om cultuurverschillen te overbruggen. Heb aandacht voor de verschillen en de overeenkomsten tussen mensen. Soms kan het even lastig zijn, maar het zal vooral ook verrijken. Niet in elke cultuur is vrijwilligerswerk als begrip bekend. Het gebeurt ook vaak dat mensen zich wel inzetten voor een ander, maar dat het gewoon gezien wordt als een vorm van naastenliefde, zorgen voor andere mensen en de samenleving als geheel.

De vrijwilligersreis

Natuurlijk gaan niet alle nieuwkomers aan de slag met vrijwilligerswerk. De participatieladder is een bekend instrument om te meten in hoeverre iemand participeert. De onderste trede is isolement. Via contacten en bijvoorbeeld deelname aan activiteiten en vrijwilligerswerk kunnen mensen de de bovenste trede bereiken: betaald werk. Dat is niet per se niet voor iedereen weggelegd, maar wel heel belangrijk voor elke persoon is empowerment. Dat is een uitdrukking voor controle over je eigen situatie. Uit onderzoek blijkt, maar dat kunnen we intuïtief ook bedenken, dat controle over je eigen situatie zelfstandigheid brengt en tenslotte is het maken van eigen keuzes cruciaal voor een gezondheid en welzijn.

Bedenk dat elke nieuwkomer andere omstandigheden heeft. Sommige mensen willen meteen de taal in de praktijk leren en spreken bij aanvang nog geen Nederlands. Anderen hebben al taallessen achter de rug en redden zich qua taal al aardig. Ook qua karakter en achtergrond is iedereen anders. De één heeft behoefte aan meer sociale contacten, terwijl een ander eerst even rustig de kat uit de boom wil kijken. Probeer aan te sluiten bij iemands behoeften en besef dat mensen in stappen vooruit zullen gaan.

Ook kun je letten op ervaring met vrijwilligerswerk. Onderscheid nieuwkomers in fases: als toerist (kijkt voor het eerst), reiziger (weet er al wat van) en gids (kan supporter zijn, als gids voor anderen). Die gidsen zijn 5-10% van de mensen. Je herkent ze vaak omdat ze graag organiseren en veel hulp aanbieden. Iemand kan in één van die fasen binnenkomen. Ook kan iemand tijdens het vrijwilligerswerk bij een organisatie doorgroeien naar een andere fase.

Het is ook prettig voor de vrijwilliger om duidelijkheid te hebben. Je kunt voorafgaand aan de activiteit of dag een briefing plannen. Vertel wat en hoe iets gedaan gaat worden en waarom of voor wie het belangrijk is. Check erna hoe het was. Je kunt nooit te weinig dank je wel zeggen en dat is goed, want gewaardeerd voelen vindt iedereen prettig.

Samenvattend gezegd kun je, wanneer je als organisatie wilt werken met nieuwkomers, letten op dat je…

• creatief bent bij het werven en onder de aandacht brengen van jouw organisatie
• een concrete taak in gedachten hebt voor nieuwkomers
• nieuwkomers vraagt naar hun vaardigheden, kwaliteiten en interesses
• een taak aanbiedt die bij hen past
• hen daarbij begeleidt of laat begeleiden
• waardeer met speciale momenten of andere vormen van aandacht
• vraag regelmatig hoe het gaat
• laat je niet afschrikken door het plots wegblijven van nieuwkomers
• houd rekening met mogelijk beperkte mobiliteit
• let op formaliteiten (vrijwilligersvergoeding, VOG, verzekeringen, vrijwilligersverklaring UWV)

Lees in het Aan de slag Handboek (pdf)  en de Aan de slag-Atlas (pdf) meer tips over zaken waar je rekening mee kunt houden. Ook handig is de toolkit van New Faces (pdf). New Faces ondersteunt culturele organisaties in Nederland om met nieuwkomers te werken.

Inburgering vluchtelingen door het programma #Meedoen

Sinds 2022 is er de Nieuwe Wet Inburgering. Daarin staat meedoen centraal voor zowel asielzoekers als statushouders. Het project #Meedoen is een samenwerking tussen NOV, COA en vrijwilligerscentrales door het land. Azc-bewoners hebben al meer dan 50.000 keer deelgenomen aan vrijwilligerswerk en sociale activiteiten bij meer dan duizend betrokken lokale en landelijke organisaties na bemiddeling door 38 #Meedoenbalies.

Meer weten?

Meer over #Meedoen lees je op de pagina over #Meedoen. Neem voor meer informatie over het programma #Meedoen contact op met Adam van Bergeijk, a.vanbergeijk@nov.nl. Ook voor werken met andere doelgroepen is Adam beschikbaar.